توصیه های بسیار کاربری در ماه مبارک رمضان |بر اساس طب اسلامی وطب سنتی

توصیه های اطبای طب اسلامی وسنتی درماه رمضان|قسمت اول

خداي تعالي را سپاسگزاريم كه بار ديگر ما را در آستانه درك شرف « ماه مبارك رمضان» قرار داد تا در پناه اين ايّام شريف، بار سنگين گناهان خويش را در جاري رحمت واسعه او، به مدد صلوة و صيام و در زلال استغفار فروشوييم.

امام صادق علیه السّلام به واسطه پدرانشان، عليهم السّلام، از اميرالمؤمنين علیه السّلام نقل فرمودند: عَلَيْكُمْ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ بِكَثْرَةِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَيُدْفَعُ عَنْكُمْ بِهِ الْبَلَاءُ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَتُمْحَى بِهِ ذُنُوبُكُمْ: بر شما باد در ماه رمضان به كثرت استغفار و دعا كه با دعا، بلا از شما دفع مي شود و با استغفار، گناهانتان محو مي گردد. [الأمالي للصدوق‏]

امّا جسم كه در مسير طاعت و عبادت، مَركب روح است، بايد به سلامت باشد تا هم حظّ خويش را از اين پرهيز يك ماهه، برگيرد و سلامتي اش افزون شود؛ و هم، ياريگر روح باشد در قيام به وظايف شرعي.

در واقع، روزه تمرینی است برای «نه» گفتن به خواهش های نامطلوب نفسانی و این نه گفتن هم باید در برابر خواهش های روحی نازیبا باشد (گناهان چشم و گوش و فکر و …) و هم در برابر درخواست های جسمانی غلط (پرخوری، پرنوشی، پرخوابی و …). به عبارت ساده تر، ماه صیام، دوره پرهیز و رژیم است، پرهیز روحی و جسمی….

اما متاسّفانه در عمل برای خیلی از ما اتفاقات دیگری می افتد؛ گذشته از این که به لحاظ روحی در این ماه پیشرفت می کنیم یا پسرفت، در بعد جسمانی، در طول ماه مبارک، بیشتر می خوریم، بیشتر می نوشیم، بیشتر می خوابیم و ….

به نظر می رسد که نکته های بدیهی در مورد ضرورت تقوای جسمی و روحی در ماه مبارک، نیاز به تذکّر مکرّر دارند تا تبدیل به رفتاری دائمی شوند. گفتار حاضر، كه بـه زبـاني سـاده و از منظر «طبّ اسلامي و طبّ سنّتي ايران» به رشته تحرير درآمده است، با این هدف و براي پاسخگويي به سؤالات عمده ای که در مورد مسائل بهداشتی و تغذیه ای  ماه مبارك، به ذهن روزه داران گرامي خطور مي كند تهیه شده است.

مزاج روزه داری

روزه، علی العموم باعث غلبه گرما و خشکی در بدن می شود و در واقع خلط صفرا را افزون می کند. این حرارت ایجاد شده، به تدریج در تمام عروق و منافذ بدن رسوب کرده اخلاط غلیظ و فاسد را سوزانده دفع می کند. روزه داری اگر با شرایط آن همراه باشد، بدن را پاکیزه و سبک می کند و حتی اثری عمیق تر از انواع درمان های پاک کننده مانند حجامت و فصد و خوردن مسهلات و … دارد. گرمای ایجاد شده توسط روزه به قدری زیاد است که آب دهان روزه دار می تواند یک مار را از پای درآورد. بنابراین، روزه داری می تواند پیشگیری کننده و درمان کننده انواع بیماری ها باشد.

آیا گرفتن روزه های مستحبی فایده ای برای تحمل بهتر روزه ماه مبارک رمضان دارد؟

پاسخ این سؤال مثبت است. امّا تعداد روزهای آن بستگی به وضعیت جسمانی شخص دارد به این معنا که اگر شرایط بدنی او اقتضا می کند می تواند از ده روز قبل از ماه مبارک روزه داری را شروع کند تا هنگام حلول هلال این ماه شریف، روزه داری برایش امری عادی شده باشد. دیگران، به تناسب وضعیت جسمانی می توانند روزهای کمتری را روزه مستحبی بگیرند. اگر گرفتن روزه مستحبی برایتان ممکن نیست می توانید کم کم وعده ناهار را کم و کمتر کنید تا برای روزه داری آماده شوید.

نکته ای که نباید فراموش کنید آن است که در گرفتن روزه های مستحبی نباید احساساتی عمل کرد بلکه میزان روزه مستحبی قبل از ماه مبارک رمضان، باید به اندازه ای باشد که در اواخر ماه مبارک، روزه دار از روزه گرفتن خسته نشود؛ روزه داری که از روزه گرفتن خسته می شود و خواسته و ناخواسته آرزو دارد که ماه مبارک هرچه زودتر به پایان برسد؛ توفیق چندانی در درک فیوضات معنوی این ماه و به ویژه رحمت نازله در دهه آخر ماه نخواهد داشت.

چه كنم كه روزه برايم قابل تحمّل باشد و ضعف و گرسنگي بر من غلبه نكند؟

يكي از فلسفه هاي روزه داري، همدردي با بينوايان و نيز ياد نمودن از گرسنگي و تشنگي روز قيامت مي باشد. بنابراين، حدّ ميانه اي از تشنگي و گرسنگي را تحمّل نموده در پي آن نباشيد كه اصلا گرسنه يا تشنه نشويد.

اين دهان بستي دهاني باز شد
تا خورنده‌ی لقمه هاي راز شد
لب فرو بند از طعام و از شراب
سوی خوان آسمانی كن شتاب
گر تو اين انبان ز نان خالي كنی
پر ز گوهرهای اجلالي كنی
طفل جان از شير شيطان باز كن
بعد از آنش با ملك انباز كن

چند خوردي چرب و شيرين از طعام
امتحان كن چند روزي در صيام
چند شبها خواب را گشتي اسير
يك شبي بيدار شو دولت بگير(مثنوی معنوی- دفتر اوّل)

ولي ضعف بيش از حد كه طاقت انسان را طاق، و او را از روزه داري بيزار نمايد؛ مطلوب نيست. براي رفع اين مشكل به اين نكات توجّه كنيد:

1- مهمترين دليل احساس گرسنگي بيش از حد در طول روز، پرخوري سحر است، در واقع، ما از ترس گرسنگي، پرخوري مي كنيم و اين مسأله باعث ترشّح بيش از حدّ هورمون هاي كاهش دهنده قند خون و احساس ضعف و گرسنگي مي شود بنابراين به هنگام صرف سحري، رعايت اعتدال را بنماييد.

2- استفاده از خوراكي هايي مانند عسل، شربت عسل، انواع مغزها، جوانه ها، برگه ها، خشکبار خام، زیتون، خرما و …، به ويژه در وعده سحر، به كاهش ضعف و گرسنگي طول روز كمك مي كند. اگر روزه دار عادت کند که در وعده سحر، خوردن غذای پخته را ترک کند و به مصرف این خوراکی ها بسنده کند؛ می تواند مطمئن باشد که ماه مبارک آسانی را در پیش رو خواهد داشت. البته می دانم که ممکن است به این راحتی ها به این توصیه اطمینان نکنید؛ خود من هم اوّلین بار  می ترسیدم به این کار اقدام کنم اما وقتی شروع کردم دیدم که راحت ترین روزه های این سالها را گرفتم. بنابراین به شما هم توصیه می کنم برای چند روز هم که شده این توصیه را تجربه کنید.

در این میان، شربت عسل جایگاه ویژه ای دارد. مقدار دلخواهي عسل را در آب حل كنيد (حدّاقل يك قاشق غذاخوري در يك ليوان آب). سپس مقداري آب ليموترش تازه (یا آب ليموی طبیعی) به آن اضافه و پس از خنك شدن آن در يخچال ( و نه خنك كردن آن با يخ) اين نوشيدني بسيار گوارا و لذيذ را به آرامي و جرعه جرعه ميل نماييد. آب ليموترش علاوه بر ايجاد طعمي بسيار دلنشين، داراي خواصّ دارويي فراواني بوده ضمن جلوگيري از ترش شدن شربت عسل، با ايجاد تعادل نسبي در طبع نوشيدني، باعث مي شود كه تقريبا تمامي افراد با هر مزاجي قادر به استفاده از اين نوشیدنی باشند.

توصيه ما به تمام روزه داران محترم آن است كه بین افطار تا سحر دو سه ليوان از اين شربت گوارا را نوش جان كنند؛ به ویژه افراد كم خون یا کسانی که سابقه ضعف و افت فشار با گرسنگی را دارند نباید از خوردن شربت عسل غافل شوند. اثر قوی این نوشیدنی بر پاکسازی کبد؛ باعث می شود مصرف آن، عملا تشنگی را نیز کاهش می دهد. اضافه کردن اندکی تخم شربتی (یا تخم ریحان یا تخم بالنگو یا فرنجمشک) این شربت را مطبوع تر و آثار درمانی آن را افزون می کند.

نکته: در روایات ما به مصرف شیرینی در وعده سحر تاکید شده است. علاوه بر عسل، از مصرف سایر شیرینی های طبیعی هم غافل نشوید.

پیشنهاد چند غذا برای سحری

پیشنهاد اول:

مویز + بادام شیرین + فندق.

ابتدا مویز را از هسته پاک کنید و سپس به همراه بادام درختی تازه مغز شده و فندق به عنوان سحری مصرف کنید. خوب جویدن بادام در این غذا اهمیت زیادی دارد.

مزایای این غذا: مویز دارای قند طبیعی بوده و بسیار مقوی است بنابراین از ضعف و خستگی و مشکلاتی مانند کاهش قند خون جلوگیری می کند. بادام نیز مقوی بوده و رطوبت مورد نیاز بدن را تامین می کند و باعث می شود تشنگی و عدم مصرف آب مشکلی برای بدن ایجاد ننماید.

طبع این غذا گرم است، بنابراین برای افراد سرد مزاج بسیار مناسب است. افراد با مزاج گرم بهتر است همراه این غذا اندکی سبزیجات سرد و رطوبت بخش مانند خرفه یا نوشیدنی های خنک مانند شربت خاکشی، عرق کاسنی-شاهتره و … میل کنند.

پیشنهاد دوم:

ارده کنجد + شیره انگور.

مزایای این غذا: ارده غذای مقوی و بسیار مناسبی است و در کنار شیره انگور غذای کاملی محسوب می شود.

با توجه به طبع گرم این غذا، لازم است افراد گرم مزاج بعد مصرف آن یک نوشیدنی با طبع خنک مصرف کنند.

پیشنهاد سوم:

جوانه تازه گندم + مغز بادام خام + شربت عسل و میوه جات فصل

مزایای این غذا: جوانه گندم مقوی بوده و از ضعف و سستی بدن جلوگیری می کند. سایر مواد موجود در ترکیب نیز کمک زیادی به تامین نیاز بدن در طول روز کرده و نشاط را برای روزه دار به همراه می آورند.

پیشنهاد چهارم:

خورش های آبکی از جمله قیمه و قورمه سبزی که با گوشت تازه گوسفند تهیه شده باشند.

مزایای این غذا: مصرف گوشت به تامین قوای جسمانی کمک می کند و مصرف آن در غذاهای آبکی مانند خورش ها و آبگوشت، رطوبت کافی نیز به بدن می رساند. توصیه می شود حداقل هفته ای دو روز از غذاهای حیوانی و گوشت تازه استفاده نمایید. البته این خورش ها نباید زیاد چرب باشند و بهتر است با نان مصرف شوند و نه برنج. استفاده از نان سنگک برشته یا نان های محلّی، مناسب تر خواهد بود. در صورت تمایل به مصرف برنج، از برنج مرغوب ایرانی به صورت محدود استفاده کنید. مطمئن باشید حتّی استفاده از برنج های نیمه (لاشه) ایرانی هم بسیار بهتر از برنج های نامرغوب خارجی است که می توانند مشکلاتی نظیر یبوست، ضعف و تشنگی را تشدید کنند.

کسانی که دچار یبوست هستند می توانند از خورش آلو، آلواسفناج و خورش ‌های سبزی دار استفاده کنند. اگر به دلایلی نمی توانید از گوشت گوسفند استفاده کنید، گوشت مرغ خانگی، بلدرچین، کبک و مانند آن جایگزین های مناسبی هستند ولی حتی المقدور سراغ گوشت گاو یا مرغ های صنعتی نروید. گوشت های گرم مزاج مانند شتر برای ماه مبارک زیاد مناسب نیستند. ماهی هم به دلیل ایجاد تشنگی، از فهرست خوراکی های این ماه حذف می شود.

3- غذا را خوب بجويد تا هم زودتر سير شويد و هم، هضم و جذب آن كاملتر انجام شود.

4- در صورت امكان از خواب قيلوله غافل نشويد. خواب قيلوله، همان خواب كوتاه و سبك قبل از اذان ظهر است. این خواب کمک زیادی به کم کردن گرسنگی و ضعف روزه دار می کند.

5- گذشته از خواب قيلوله، بر خلاف تصوّر عامّه، زيـاد خـوابيدن پـس از اذان صبح يا در طول روز، نه تنها كمكي به كم شدن ضعف روزه دار نخواهد كرد بلكه آن را تشديد خواهد نمود. اگرچه این خواب، با افزایش رطوبت بدن، در کاهش تشنگی روزه دار، موثر است. فاصله بین خورد سحری تا خوابیدن باید بین دو تا سه ساعت باشد. درواقع وقتی که غذا از معده خارج شد و به اصطلاح، سر دل سبک شد می توانید بخوابید.

6- در خوردن افطار، افراط نكنيد تا به هنگام سحر، اشتهاي كافي داشته باشيد. يكي از عادات غلط ما، خوردن شام پس از صرف افطاري است كه به علّت سنگيني معده و عدم هضم غذا، اشتهاي خوردن سحري را به ویژه در شب های کوتاه تابستانی كاهش مي دهد. بنابراين، خوردن افطار را به يك وعده محدود كنيد.

7- بهترین گوشت برای مصرف معمول، گوشت گوسفند است.اگر تشنگی طول روز آزارتان نمی دهد؛ خوردن گوشت های چربی دار به کاهش ضعف شما کمک خـوبـی می کنند. اگـر مـعده و کـبد سالمی دارید و اهل زیاده روی و پرخوری هم نیستید، مصرف گاهگاهی آبگوشت، کله پاچه و سیراب شیردان هم می توانند گزینه های مناسبی باشند. افراد سردمزاج می توانند گوشت شتر را نیز در برنامه غـذایی خود بگنجانند.

اگر ازکسانی هستیدکه در این ماه شریف از خواب خود خیلی کم می کنید؛ بهتر است به مصرف گوشت توجّه بیشتری داشته باشید.

فـرامـوش نـکنیدکـهمصرف گوشت های سردمزاج مانند مرغ های پرورشی، ماهی و گاو، عملا ضعف بدنی روزه دار را افزایش می دهند.

8- مصرف زیاد برنج یکی از شایعترین دلایل ایجاد ضعف در روزه داران است. لذا سعی کنید شکم خود را با برنج پر نکنید و اگر برایتان امکان دارد برنج را همراه سبوس آن مصرف کنید.

9- یکی از علل مهم احساس ضعف در روزه داران بر هم خوردن تعادل یونی بدن است که این امر به ویژه با مصرف نمک های تصفیه شده بیشتر می شود. استفاده از نمک های کامل مثل نمک معدنی و در درجه بعد، نمک دریا می تواند به برطرف شدن مشکل کمک زیادی کند. مصرف چای هم از جمله چیزهایی است که تعادل یونی بدن روزه دار را به هم می زند. البته اگر به چای خوردن اعتیاد دارید، ماه مبارک زمان مناسبی برای ترک این اعتیاد نیست.

10- وجود فیبر در غذا باعث می شود که روند هضم و آزاد شدن انرژی مواد غذایی به تدریج انجام شود و این مسأله به کنترل ضعف روزه دار کمک شایانی می کند. 

11- مصرف دوغ و ماست ضعف طول روز را افزایش می دهند. مصرف آنها را به حدّاقل برسانید.

12- روغن نباتی جامد و مایع، هر دو می توانند ضعف روزه دار را افزایش دهند. استفاده از روغن زیتون (اولویت اوّل)، روغن حیوانی، روغن دنبه (به صورت محدود)، کره حیوانی و روغن کنجد را به شما توصیه می کنیم.

13- حمام سنگین در طول روز باعث ضعف است. استحمام سبک چنان که در ادامه می آید برای رفع تشنگی مفید است اما حمام های سنگین را در فاصله بین افطار تا سحر بروید.

14- خون گیری در ماه مبارک (خون دادن، حجامت، فصد، زالواندازی، قمه زنی و …) باعث ازدیاد ضعف است. حتی المقدور این کار را نکنید و در صورت ضرورت، حدود 2 تا 3 ساعت بعد از افطار اقدام کنید.

براي كاهش تشنگي، چه راه هايي وجود دارد؟

روزه داری و گرسنگی باعث افزایش صفرا در بدن می شوند و افزایش صفرا پیامدهایی مانند عطش (کوتاه مدّت) ولاغر شدن (میان مدّت و بلند مدّت) را درپی دارد. بدیهی است کسانی که بدن کم آب تری دارند (افراد لاغر و به ویژه لاغرهای گرم مزاج) نسبت به این مشکلات حسّاسترند و به همین جهت باید مراقبت بیشتری داشته باشند. راهکارهای زیر جهت کاهش عطش روزه داری بسیار مفیدند:

1- پرخوری در سحر یکی از عوامل تشنگی در طول روز است. پس کم بخورید تا تشنه نشوید.

2- یکی از بهترين روش ها براي كم كردن تشنگي، استفاده از خوراكي هايي است كه طبع خنك يا سردي دارند و حرارت كبد را فرو مي نشانند. شايد از بهترين آنها، شربت خاكشي است كه از قديم هم، در اين ماه مبارك، مورد اقبال ايراني ها بوده است. اضافه نمودن چند قطره آب ليمو ترش، تأثير شربت خاكشي را افزايش مي دهد. اضافه کردن کمی تخم شربتی یا تخم ریحان به این گونه شربت ها، به کاهش ضعف روزه داری هم کمک می کند.

كساني كه طبع بسيار گرمي دارند؛ مي توانند به هنگام سحر، كمي آبغوره يا سركه یا آب لیمو را با آب مخلوط و ميل كنند. (به ويژه پس از خوردن غذاهاي چرب.)

يك روش مناسب ديگر این است که عرق كاسني و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کنید و در یخچال گذاشته در فاصله افطار تا سحر به جاي آب خوردن مصرف کنید. این کار، تشنگی طول روز را بسیار کم می کند.

کسانی که در طول روز بدنشان داغ و دچار عطش شدید می شوند می توانند هر شب یک قاشق مربّاخوری پودر تخم گشنیز را در نصف لیوان آبغوره بی نمک ریخته آن را در یخچال گذاشته و قبل از خوردن سحری آن را صاف و آبغوره را کم کم میل کنند.

چنانچه بین افطار تا سحر دو تا سه ليوان شربت عسل (که در بالا معرفی شد) مصرف کنید؛ رطوبت کافی برای بدن تامین می شود و کمبود آب بدن و افزایش حرارت و غلبه تشنگی در اثر روزه داری پیش نخواهد آمد.

3- مصرف زیاد گوشت قرمز می تواند باعث افزایش تشنگی شود. اگر دچار کم خونی، ضعف و یا افت فشارهای مکرّر نیستید، مصرف گوشت قرمز را کمی محدود کنید.

4- پرهيز از غذاهاي سرخ کردنی و غذاهای بسیار چرب، شور، شيرين، تند و پرادویه هم فراموش نشود. هلیم، کله پاچه و ماهی ازجمله غذاهایی هستند که تشنگی را زیاد می کنند. مصرف ادویه، فلفل و سیر را در غذاهای این ماه و به ویژه سحر کاهش دهید. 

5- اگر روزه دار خود را عادت دهد که حدّاقل در وعده سحر از غذاهای خام (شربت عسل، مغزهای خام، میوه ها، خرما، زیتون، خشکبار، جوانه ها و …) استفاده کند تشنگی کمتری را تحمّل خواهد کرد.

6- مصرف آب یخ اگرچه در ابتدا و در ظاهر تشنگی را فرو می نشاند اما در نهایت باعث تشدید تشنگی می شود.

7- از خوابیدن بلافاصله بعد از سحری، به خصوص اگر غذاهای با طبع گرم مصرف کرده باشید بپرهیزید. امّا خواب قیلوله (قبل از اذان ظهر) رطوبت مناسبی برای بدن فراهم می کند و باعث افزایش نشاط در انجام اعمال عبادی نیز می شود. توصیه می کنیم از خواب بیش از حد در سایر زمان ها پرهیز کنید و از فرصت این ماه به خوبی استفاده کنید.

8- دوش گرفتن در طول روز باعث کاهش حرارت بدن می شود ولی دقت کنید که برای این کار از آب ولرم استفاده کنید چراکه آب سرد باعث تنگ شدن منافذ پوستی و احتباس گرما در بدن می شود و این باعث می شود که عملا بدن داغتر شود. به کسانی که به هر دلیل دچار تشنگی شدید در این ماه می شوند توصیه می کنیم که بعد از نماز ظهر و عصر دوش گرفته و ساعتی را در مکانی خنک استراحت کنند؛ پس از برخاستن از خواب، خواهند دید که چندان اثری از آن تشنگی باقی نمی ماند؛ اگرچه این کار ممکن است ضعف ناشی از گرسنگی را افزایش دهد. توصیه می شود از دوش گرفتن با آب خیلی گرم پرهیز نمایید چرا که باعث افزایش تشنگی و ضعف می شود.

9- استفاده از میوه های آبدار و خنک مثل هندوانه، خیار، هلو، آلبالو و …؛ غذاهای خنک و مرطوب یا لعاب دار مانند کدو، شیر و فرنی، افزودنی های غذایی خنک مانند آلو، سماق، گرد غوره، زرشک و … و سبزی هایی مثل کاهو، خرفه و گشنیز هم به کاهش تشنگی کمک می کند.
نکته بسیار مهم: برخی خوراکی ها مانند هندوانه، هلو، خیار، شیر و …  طبع بسیار لطیفی دارند و هنگام ورود به معده تابع طبع معده می شوند؛ بنابراین اگر به هنگام تشنگی که صفرای زیادی در معده جمع شده است مصرف شوند (یا در کسانی که ذاتا معده بسیار داغی دارند)، با ورود به معده به خلط صفرا تغییر ماهیت داده عملا به جای خنک کردن فرد، حرارت او را افزایش می دهد. لذا این خوراکی ها را تنها وقتی مصرف کنید که با مصرف خوراکی های دیگر، عطش اولیه و داغی کبد و معده را فرونشانده باشید.

10- یکی از علل شایع تشنگی های کلافه کننده و خشکی دهان روزه داران؛ وجود انواع سینوزیت و آلرژی و ترشّحات پشت حلقی ناشی از آنهاست که با جذب آب حفره دهانی باعث بوی بد و تشنگی ناراحت کننده ای می شوند. طبیعی است راه حل این مشکل در برطرف کردن عامل سبب ساز است. توصیه می کنم کسانی که از این مشکل رنج می برند نگاهی به مقاله «سینوزیت؛ همه گیری قابل درمان» بیندازند.

11- در طول روز از فعالیت غیرضروری و ورزش، حمام داغ و سونا و … اجتناب کنید.

12- داروهای خشک کننده مثل آنتی بیوتیک ها تشنگی را افزایش می دهند. مصرف آنها را به موارد ضروری کاهش دهید.

13- چای، قهوه و کاکائو به دلیل خاصیت ادرارآوری خود می توانند تشنگی را بیفزایند. در صورتی که اهل چای هستید، چای کمرنگ مصرف کنید . البته در ماه مبارک به فکر ترک مصرف چای نیفتید چراکه دچار مشکلات ناشی از ترک می شوید. برای چنین کاری باید ازچند ماه قبل و به صورت تدریجی اقدام کنید.

در صورتی که اهل دمنوش هستید، دمنوش های با طبع خنک و یا معتدل مصرف کنید و از دم نوش های گرم مانند دم نوش نعناع، بابونه، اسطوخودوس و … پرهیز کنید. این دمنوش ها باعث افزایش حرارت بدن و به دنبال آن تشنگی می شوند.

14- اگرچه مشکل تشنگی با همین داروها و تجویز های ساده تا حد زیادی برطرف می شود اما این چند نسخه را هم به شما هدیه می کنیم:

– ماءالشعیر:

« ماءالشّعير طبّي » از داروهاي بسيار مفيد و سالم در طبّ سنّتي است كه در درمان بسياري از بيماري ­ها كاربرد دارد. ماءالشّعير، داراي خواصّ تغذيه­ اي فراواني نيز هست.

خواصّ

مصرف ماءالشّعیر طبّی که طبعی سرد و تر دارد؛ به خصوص به فردی که مزاج گرم و خشک دارد کمک می­ کند تا از خشکی پوست، زردی رنگ پوست بدن، گودافتادگی چشم ها، یبوست، غلظت خون، تحریک پذیری عصبی، آزردگی‌های کلیوی احتمالی و … دور بماند. این نوشیدنی مفید، می ­تواند فرد را در برابر استرس­های گرمایی، تشنگی و کاهش رطوبت ­های بدن محافظت کند. ماءالشّعیر طبّی با کمک به دفع اخلاط سوخته در بدن، در درمان انواع اگزما و کهیر، خارش ­ها، تشنگی­ های غیرعادی، حرارت زیاد بدن، شوره سر، جوش­ های پوستی، برخی انواع دیابت، سوزش ادرار، سرفه­ های خشک و … کاربرد دارد و با خواصّ غذایی خود به تقویت عمومی فرد، افزایش وزن افراد دارای مزاج گرم و خشک، افزایش شیر بانوان شیرده و … کمک می­ کند.

دستور تهیه

يك ليوان جوي پوست­ كنده مرغوب (نه پرک و نه نیم­ کوب) را با 20 ليوان آب، آرام بجوشانيد تا جو، خوب پخته و شكفته شود. این زمان به طور متوسّط 40 دقیقه تا یک ساعت طول می­ کشد و در صورت استفاده از جوی مرغوب، آب، مایل به صورتی می­ شود. قبل از سرد شدن محلول، آن را با پارچه صاف، جوها را جدا و از آن جهت تهيه سوپ جو و ساير غذاها استفاده نماييد. مايع به دست آمده را در پارچ شيشه‌اي ريخته پس از دو ساعت مايع زلال روي آن را از ته­ نشين آن جدا کنید. در صورت نياز اين كار را تكرار كنيد تا مايعي كاملاً زلال به ­دست آيد. ماءالشّعير طبّي آماده است و می­ توانید در فاصله افطار تا سحر چند لیوان مصرف کنید. براي بهبود طعم آن مي توانيد موقع مصرف كمي عسل يا شكر و يا كمي آبليمو اضافه نماييد.

نگهداری

ماءالشّعير را مي توان تا يك هفته در يخچال نگهداري نمود. در صورت مشاهده هرگونه تغيير رنگ و مزه آن را دور ريخته، مجدداً تهيه کنید.  

تذکّرات

1- کسانی که دچار نفخ، ضعف هضم، آروغ ترش و ضعف معده هستند تنها با تأیید پزشک می­ توانند ماءالشّعیر را مصرف کنند. دراین موارد، افزودن عسل یا گل ­قند به این دارو می ­تواند تحمّل گوارشی آن را بهتر کند.

2- افراد دچار یبوست تنها با مشورت پزشک می­ توانند ماءالشّعیر را مصرف کنند.

3- روش تهیه، ترکیبات و آثار درمانی ماءالشّعیر طبّی با ماءالشّعیرهای صنعتی متفاوت است.

4- افرادی که نیاز به خواصّ تغذیه ­ای ماءالشّعیر دارند- مانند افراد لاغر گرم مزاج که تمایل به افزایش وزن یا افزایش قوای بدنی دارند یا بانوان شیردهی که می­ خواهند شیرشان زیاد شود- می ­توانند ماءالشّعیر را بدون صاف کردن مصرف کنند.

5- ماء الشعیر طبی نباید غلیظ و ژله‏ ای شود والا تأثیر آن معکوس خواهد شد.

– شربت لیمو: مقداری شکر(سرخ) را در ظرفی ریخته به اندازه ای آب لیموترش تازه به آن اضافه کرده تا رویش را بگیرد. سپس 24 ساعت در ظرفی دربسته و دمایی معمولی نگهداری کنند و بعد، صاف کرده با قدری دیگر آب لیموترش تازه، قوام بیاورند. این مایه شربت را در هنگام مصرف با آب رقیق کرده بنوشند.

– شربت نارنج یا بالنگ: آب بالنگ یا نارنج را با دو سوم آن شکر(سرخ) روی حرارت ملایم قوام آورده موقع مصرف با آب رقیق کرده بنوشند.

– سکنجبین: دو قسمت عسل، دو قسمت عرق نعناع و یک قسمت سرکه انگور خانگی را با 5 قسمت آب مخلوط کنید و افطار و سحر نصف لیوان با نصف لیوان آب میل کنید. برای خنک شدن بیشتر این شربت، می توانید به جای آب از عرق کاسنی استفاده کنید و به هنگام نوشیدن، کمی تخم خرفه هم اضافه کنید.

– تخم خرفه را کوبیده در دوغ خیسانده بگذارید خشک شود و این کار را 3 تا 7 بار تکرار کنید. بر مصرف این پودر در افطار و سحر مداومت داشته باشید.

– شربت سماق: افراد گرم مزاج می توانند از این شربت در فاصله افطار تا سحر استفاده کنند: 40 گرم سماق را شب در 400 گرم گلاب خیسانده صبح صاف کرده با 400 گرم آب گلابی و 200 گرم شکر(سرخ) قوام آورده به صورت رقیق شده با آب مصرف کنند.

– شربت آبغوره+ربّ انار: سه قسمت آبغوره بی نمک را را با دو قسمت رب انار خانگی مخلوط کرده چند دقیقه جوشانده در جای خنک نگهداری کنید. از این مخلوط هر شب سه قاشق غذاخوری تا نصف استکان را با یک استکان آب مخلوط و میل کنید.

در خوردن افطار چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

الف- شروع افطار

برای شروع افطار می توان از این خوراکی ها استفاده کرد:

1- آب ولرم

با توجّه به حرارت زیادی که معده در پایان روزه هر روز پیدا می کند شروع افطار با آب سرد بسیار مضرّ و حتّی خطرناک است. در این حالت معده دچار انقباض شدید می شود که این امر، ضعف معده و بروز مشکلات مختلف گوارشی را در پی دارد. در واقع وقتی که شما افطار را با آب سرد شروع می کنید مثل آن است که روی یک ظرف چینی داغ، آب سرد بریزید. مشابه همان بلایی که سر ظرف چینی می آید بر سر معده شما نیز خواهد آمد. همچنین به این دلیل که در ابتدای افطار، کبد تمایل شدیدی به جذب غذا دارد آب یخ مصرف شده توقف چندانی در معده نکرده بلافاصله وارد روده می شود که این مساله می تواند باعث بروز رفلکس پاراسمپاتیک شدید و حتی سنکوپ گردد. نفوذ این آب سرد به اقصی نقاط بدن که به شدّت تمایل به آب دارند می تواند عوارض جبران ناپذیری داشته باشد. کبد چرب، یکی از ساده ترین عوارض چنین رفتاری است.

طبیعتا به دلیل بالا بودن حرارت معده، استفاده از آب جوش یا نوشیدنی های داغ هم چندان مناسب نیست. بنابراین همچنان که در احادیث آمده است، اگر می خواهید روزه خود را با آب باز کنید باید از آب ولرم استفاده کنید. طبق آن چه در روایات شریف آمده است؛ آب ولرم، اخلاطی که درطول روز در معده جمع شده اند را می شوید.

2- خرما، کشمش، عسل و سایر شیرینی های طبیعی

گفتیم که کبد در هنگام افطار تمایل زیادی به جذب موادّ غذایی دارد که در این میان چون قندها بیشترین چیزی هستند که طول روزه داری مصرف می شوند تمایل کبد به جذب شیرینی بیشتر است. ولی این قند باید قندی باشد که به آسانی هضم و جذب شود و انرژی از دست رفته را به سرعت جبران کنند و این همان چیزی است که با خوردن شیرینی های طبیعی به دست می آید. به این ترتیب اشتهای شخص نیز کنترل می‌شود و پرخوری، کمتر پیش می‌آید.

ب- رفع تشنگی

اشتباه بسیاری از ما این است که منتظریم تا بلافاصله پس از شنیدن صدای اذان مغرب با خوردن مقدار زیادی آب، تشنگی خود را رفع کنیم. این کار چنان که گفتیم حتی می تواند خطرناک باشد. احتمالا بسیاری از ما هم این تجربه را داشته ایم که با خوردن آب فراوان نه تنها عطش ما برطرف نشده بلکه دل درد نیز به آن اضافه شده است. معده خالی، توانایی نگهداری و جذب آب را ندارد و بلافاصله آن را وارد روده می کند بنابراین باید چیزی باشد که آب را در معده نگه دارد. برای این کار خوب است که ابتدا مقدار کمی آب(مثلا نصف لیوان) را به آرامی و جرعه و جرعه میل کنید و بعد یک خوراکی ساده مثل کمی نان خورده اگر خواستید بعد از آن نیز کمی آب بخورید تا عطشتان برطرف شود.

ج- سایر نکات

1-  لطفا بر سر سفره افطار، خویشتندار باشید! مطمئن باشید با مقدار بسیار کمتری از آن چه معمولا می خورید نیازهای بدنی شما برطرف می شوند.

2- اگر به خوردن شام عادت دارید سعی کنید:

اولا فاصله بین افطار و شام را تبه نحوی تنظیم کنید که هنگام صرف شام، خوراکی های افطار از معده عبور کرده باشد. به این جهت بهتر است در افطار به حداقل خوراکی های سهل الهضم مانند چند دانه خرما اکتفا کنید؛

در ثانی فاصله بین شام و خواب هم زیاد باشد(حداقل دو ساعت)؛

و سوم هم این که در هر کدام از این دو وعده، غذا را در حدی مصرف کنید که معده بیچاره را دچار گرفتاری نکنید.

با تمام این احوال توصیه می کنیم که به خوردن یک وعده افطاری متعادل اکتفا کنید و از خوردن شام بپرهیزید. به ویژه که اگر دقت کنید در ایامی که ماه مبارک در نیمه اول سال قرار می گیرد و شبها کوتاهند؛ عملا امکان رعایت شرط های گفته شده برای شام خوردن وجود ندارد.

3- غذای افطار باید هضم و جذب آسانی داشته باشد تا به هنگام وعده سحر، بدن برای دریافت وعده جدید آماده باشد. برای این منظور، انواع آش ها، هلیم ها، فرنی ها و … غذاهای مناسبی هستند. مهندس خدادادی برای افطار پیشنهاد می کند که از حريره بادام که با آرد برنج قهوه ای تهیه و با عسل يا شيره انگور يا شيره خرما شيرين شده باشد و نیز نان، پنير تازه به مقدار کم به همراه سبزی خوردن و مغز گردو و چند عدد خرما و يا يک خوشه انگور رسيده و شيرين استفاده شود. به هرحال به نظر می رسد که انتخاب نوع افطاری با خصوصیات گفته شده کار چندان سختی نباشد و هر فرد بسته به ذائقه، نیازها و شرایط مالی و فرهنگی و … قادر به استفاده از خوراکی های مختلفی برای افطار باشد.

ادامه دارد….

برای ادامه در قسمت دوم اینجا کلیلک کنید