مزاج شناسی کاربردی – علائم و درمان مزاج های ۴ گانه
– تعدیل طبایع چهارگانه
– علائم غلبه صفراء (گرم و خشک)
– درمان غلبه صفراء (طبع گرم و خشک)
– علائم غلبه سوداء (سرد و خشک)
– درمان غلبه سودا (طبع سرد و خشک)
– علائم غلبه دم (گرم و تر)
– درمان غلبه دم (گرم و تر)
– علائم غلبه بلغم (سرد و تر)
– درمان غلبه بلغم (سرد و تر)
امام صادق علیه السلام فرمودند:
من “گرم را به سرد، سرد را به گرم، خشک را به تَر، و تَر را به خشک درمان مى کنم و کار را یکسره به خداوند، باز مى گردانم و آنچه را پیامبر خدا (ص) فرموده است، به کار مى گیرم و مى دانم که معده، خانه همه دردها، و پرهیز، یگانه درمان است و بدن را بر آنچه به آن عادت کرده، وا مى دارم“
تعدیل طبایع چهارگانه
– صحت و سلامتی بدن بر تعادل طبایع چهارگانه، زمانی که هر کدام بمیزان یک چهارم باشند، واقع شده است.
– افزایش (یا کاهش) هر کدام از طبایع، یعنی غلبه ی آن که دارای علائم مشخصی است، باعث بیماری میگردد.
برخی بیماری هایی که براساس افزایش هر طبع بر شخض عارض میشود:
– افزایش گرمی بدن سبب عصبانیت میشود، و غلبه ی آن باعث انجام کارهای سفیهانه و بیهوده میشود که یکی از آنها بیش فعالی است.
– افزایش سردی بدن سبب بی خیالی میشود (این فرد عجله و شتاب نمیکند و عصبانی نمیشود) و در صورت غلبه سردی باعث حماقت و خل شدن و انجام کارهای مشکوک، مکث و تردید در کارها میشود.
– افزایش خشکی بدن سبب قساوت میشود.
– افزایش رطوبت بدن باعث نرمخویی تا حد خوار شدن میشود (تواضع و افتادگی بیش از اندازه و در همه حالات بعلت رطوبت بیش از اندازه است).
نکته ۱: در صورتی که تعادل مزاج واقع شود، در جاییکه باید قاطع باشد، قاطع میشود، در جاییکه باید نرم باشد، نرم میشود و در عین مصمم بودن با تدبیر، بردباری، حلم و عقل کار میکند.
نکته ۲: بدن بر پایه ی طبایع چهارگانه بنا نهاده شده است که مالکان بدن هستند.
نکته ۳: تمام طبایع با همدیگر کارآیی دارند و هیچکدام بدون دیگری کارایی ندارد.
تعدیل طبایع بدن
موارد زیر باعث تعدیل طبایع می شود و برای هر چهار طبع مفید است
۱- انار سورانی (نوعی انار سورانی که درشمال بغداد یافت میشود).
۲- خرما برنی (نوعی خرمای نارس پخته)
۳- بنفشه و روغن بنفشه –
۴- کاسنی
۵- بادمجان (خوردن بصورت مداوم خصوصا سرخ کرده آن با روغن زیتون اصل)
نکته ۱: گیاه پنیرک شباهت زیادی به بنفشه دارد اما خواص آن را نداشته و ضرر دارد.
نکته ۲: موارد فوق برای تمام بیماری ها مفید است چون باعث تعدیل مزاج ها میشود.
نکته ۳: علت ضرر امروزه مصرف بادمجان، نوع روغن آن است وگرنه خود بادمجان هیچگونه ضرری ندارد (به مبحث بادمجان مراجعه شود).
️نحوه مصرف:
– کاسنی در فصلش به همراه سبزی های دیگر میتوان مصرف کرد و در غیر فصلش، میتوان قبلا خشک کرده و پودرش را شب ها یک قاشق میل کرد یا در آش و سوپ ریخته شود
– بنفشه را که اواخر اسفند فصل برداشت آن است میتوان از قبل تهیه و خشک کرد و شبها مصرف یا در غذا ریخت.
صفراء
علائم غلبه صفراء (گرم و خشک)
۱- عصبانی شدن سریع و فروکش کردن آن به سرعت و زود جوش بودن
۲- گر گرفتگی (داغ شدن یکباره داخل بدن)
۳- زیاد تشنه شدن و احساس عطش
۴- رطوبت زیاد در بدن که نشانه آن عرق زیاد یا آبریزش از دهان است (چون بدن گرم و خشک است انسان عطش می کند و آب زیاد مصرف می کند لذا عرق زیاد است و آب دهان هم زیاد می شود)
۵- زردی صورت
۶- زردی سفیدی چشم
۷- حدیث نفس و درگیر بودن در ذهن خود و با خود حرف زدن
۸- لج بازی و نافرمانی
۹- احساس خستگی و کوفتگی
۱۰- ریزش مو در جوانی
۱۱- در اول شب نمی توانند بخوابند لذا دیر به خواب رفته و صبح هم دیر از خواب بیدار شده و خواب آلود هستند.
۱۲- گرمای درونی (بدنش سرد است اما درون آتش است)
۱۳- وسوسه های قلبی(مثلا حرص اینکه چرا دیگران فلان چیز را دارا هستن ولی من ندارم)
۱۴- غضب، انجام کارهای سفیهانه، سبک عقلی، روحیه تکبر و نافرمانی و عجله
۱۵- لذت بردن از نسیم خنک و هوای سرد (باد کولر در تابستان)
۱۶- احساس سوزن سوزن شدن در سطح پوست
شاخص ترین علامت: گر گرفتگی و بیقراری
نکته ۱: صفرا اغلب در سنین ۱۵ تا ۳۵ مشهود است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل تابستان.
درمان غلبه صفراء (طبع گرم و خشک)
۱- مداومت بر خوردن سبزی خرفه (سبزی حضرت زهرا س) -مهمترین درمان-
۲- مصرف روزانه مواد سرد و تر و ملین.
۳- سنای مکی (مراجعه به انواع دارو در طب شیعی – سنای مکی)
۴- سویق عدس (بصورت ناشتا-مهم) ( دقت شود در غلبه همزمان سودا با صفرا که رایج است استفاده نشود)
۵- خوردن سه قاشق غذاخوری مخلوط سویق گندم و جو بصورت ناشتا و خشک.
۶- روغن زیتون
۷- خوردن مویز قرمز هسته دار ۲۱ عدد بصورت ناشتا.
۸- خوردن یک قاشق مربا خوری عسل بصورت ناشتا (بهمراه کندر نر نیز توصیه شده است)
۹- افطار با آب ولرم
۱۰- مصرف سرکه طبیعی ( خصوصا بعد از غذا کمی رکه انگور طبیعی )
۱۱- مصرف آلوی سیاه تازه (در مصرف زیاده روی نشود؛ مصرف زیاد باعث التهاب مفصل میشود)
۱۲- مصرف ماهی تازه (به صورت بریان وکبابی نه روغنی) خصوصا بعد از حجامت ( دقت شود در غلبه همزمان سودا با صفرا که رایج است استفاده نشود)
۱۳- نوشیدن آب سرد ( ماء البارد) (نه آب یخ) – دمای آب چاه یا آب کوزه و نه سردتر
۱۴- استفاده از مسهل
۱۵- مصرف ماست (بهمراه زنیان مصرف شود)
۱۶- مصرف میوه های آب دار مانند هندوانه + نمک طبیعی
۱۷- مصرف ترشیجات مانند دوغ ترش
۱۸- داروی ترکیبی صفرابر طب اسلامی (اهلیلج) – داروی تقویت عصب
۱۹- خنک نگه داشتن بدن
۲۰- دیدن کسی که دوستش دارد.
در صورت صفرای بالا (کلافه شدن در تابستان، عصبی و داغ شدن و احساس خستگی):
۱- تحرک کمتر
۲- خوردن خیار بصورت ناشتا در تابستان ( خیار کاملا رسیده و بزرگ )
۳- ماهی کبابی ( دقت شود در غلبه همزمان سودا با صفرا که رایج است استفاده نشود)
۴- داروی سرد کننده طب اسلامی
سودا
– وسواس و شک از عوارض اصلی غلبه سودا است.
علائم غلبه سوداء (سرد و خشک)
۱- یبوست مقاوم
۲- خشکی پوست و بدن
۳- فکر و خیال زیاد و مداوم
۴- فکرهای پوچ و واهی (افکاری که هیچگاه به وقوع نپیوسته‌اند)
۵- تیرگی پوست، مدفوع، ادرار، خون
۶- وسواس
۷- افسردگی
۸- موی زیاد بدن
۹- از جهت روحیات شخص باوقار و وزین و اهل نصیحت و موعظه و اهل درایت و نوعا پیش بینی شان درست در می آید.
۱۰- دلهره، اضطراب، تشویش و استرس
۱۱- درحالت شدیدش مبتلا به ترس و وسواس فکری و عملی و ناامیدی
۱۲- پیدایش خال‌ها، نقطه‌ها و دانه‌های سیاه و قهوه‌ای در بدن
۱۳- نفخ شکم
۱۴- گرفتگی عضلات
شاخص ترین علامت: یبوست
نکته ۱: سودا اغلب در سنین ۴۰ تا ۶۰ مشهود است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل پاییز
درمان غلبه سودا (طبع سرد و خشک):
یکی از مهمترین علل شکر سفید حاصل از چغندر قند (اکثر شکرهای امروزی)
۱- عدم استفاده از شکر و قند سفید
۲- استفاده از ملین همچون سنای مکی
۳- مصرف مداوم بادمجان (حتما حداقل هفته ای دوبار) سرخ شده با روغن زیتون، آب پز، در خورش
۴- استفراغ عمدی دو هفته یک بار – از استفراغ غیر عمدی نیز جلوگیری نکنید
۵- زیاد حجامت و فصد کردن (با توصیه طبیب)
۶- مصرف یک قاشق مرباخوری عسل طبیعی به صورت ناشتا (بهمراه کندر نر نیز توصیه شده است)
۷- هفته ای یکبار کوتاه کردن ناخنها
۸- روغن زیتون
۹- کشمش و مویز
۱۰- مرکب یک از داروهای ترکیبی در طب اسلامی
۱۱- افتیمون که اصلی ترین درمان سوداست (مهم)
۱۲- داروی معجزه آسای شافیه ۱۱ ماهه
۱۳- استفاده از نوره اسلامی بصورت مداوم
۱۴- خوردن مویز قرمز هسته دار ۲۱ عدد بصورت ناشتا.
۱۵- داروی مفرح و تقویت عصب طب اسلامی
دم
– میل به گناه از عوارض غلبه دم است.
علائم غلبه دم (گرم و تر)
۱- سرخی صورت
۲- سرخی پشت پلک
۳- خارش بدن مخصوصا در ناحیه حجامت
۴- جوش و دمل
۵- احساس خواب آلودگی و زیاد خوابیدن
۶- سنگینی خواب
۷- خمیازه کشیدن زیاد
۸- از هم کشیدگی
۹- سنگینی بدن
۱۰- سرگیجه در صورتی که احساس کند زمین یا آسمان دور سرش می چرخد.
۱۱- خواب رفتگی دست و پا
۱۲- احساس حرکت حشره روی پوست
۱۳- میل به زنا و رکوب محارم
۱۴- سنگینی خواب
۱۵- حساسیت فصلی یا غذایی (نشانه غلظت خون هم میتواند باشد)
۱۶- فشار خون
شاخص ترین علامت: جوش و خارش
نکته ۱: از بدو تولد تا سن ۱۵ سالگی بدن معمولا در غلبه ی خون است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل بهار
درمان غلبه دم (گرم و تر)
۱- حجامت اسلامی و فصد (اصلی ترین درمان)
۲- داروی ترکیبی صاف کننده خون (از داروهای طب اسلامی).
۳- استفاده از کاهو بصورت مداوم که صاف کننده خون است.
۴- برگ چغندر
۵- سویق عدس
۶- آلوی شیرین خشک
۷- انار شیرین
۸- باقلا
۹- شکر سرخ
۱۰- دعایی خاص
نکته: منظور از خوردن مواد غذایی مانند کاهو، برگ چغندر، آلوی خشک، انار شیرین و … مداومت بر آن است.
بلغم
– بی حوصلگی و بی خیالی از عوارض غلبه بلغم است.
– بلغم زیاد سبب ضعف مغز و مشکل در هضم غذا میشود.
علائم غلبه بلغم (سرد و تر)
۱- خلط پشت گلو
۲- سردی بدن مخصوصا دست و پا
۳- فراموشی
۴- ریزش مو (در سن بالا)
۵- کاهش رویش مو و ناخن
۶- سفیدی مو
۷- پژمردگی بدن
۸- فرسوده شدن
۹- کمردرد وپادرد(که بعلت نرسیدن خون به کمر وپا باشد)
۱۰- سرمایی بودن
۱۱- تضعیف نیروی بدن
۱۲- بدبویی دهان
۱۳- کم کار شدن ذهن،فراموشی
۱۴- خواب نامنظم (بیداری در ساعات خواب)
۱۵- شل شدن گوشت و پوست.
شاخص ترین علامت: خلط پشت گلو
نکته ۱: بلغم اغلب در سنین ۶۰ به بالامشهود است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل زمستان
درمان غلبه بلغم (سرد و تر)
۱- استفاده از حمام اسلامی (با شرایط مخصوص به خود) و یا اتاق گرم بصورت ناشتا (اصلی ترین و بهترین درمان)
۲- نشستن روزانه پشت به آفتاب بمدت بیست دقیقه مخصوصا در بهار (رو به آفتاب نشستن مضر است)
۳- نوشیدن آب ولرم بصورت ناشتا (افطار کردن)
۴- مخلوط آسیاب شده آویشن و نمک (لزومی به برابر بودن نمک و آویشن نیست)
۵- مصرف سنای مکی (مراجعه به مطلب سنا)
۶- ازدواج با خانم زیبا (دیدن خانم زیبا)
۷- ازدواج با خانم خوش اخلاق
۸- خوردن سه قاشق سویق خشک به صورت ناشتا
۹- خوردن سویق عدس
۱۰- خوردن یک قاشق مرباخوری عسل طبیعی به صورت ناشتا و همچنین غیر ناشتا (بهمراه کندر نر)
۱۱- جویدن کندر
۱۲- مداومت بر خوردن سیب (نه ترش، نه کال و نه کال چیده شده)
۱۳- خوردن ترب مخصوصا ساقه آن
۱۴- خوردن پیاز
۱۵- زیاد شانه کردن مو و محاسن بصورت نشسته (البته با شانه چوبی، پلاستیکی ضرر دارد)
۱۶- مداومت بر مسواک زدن مخصوصا با داروی ترکیبی برای غلبه بلغم که از ترکیب آسیاب شده هلیله زرد که هسته اش گرفته شده، عاقرقرحا هر کدام یک واحد و خردل دو واحد تشکیل شده است (البته مسواک اسلامی که بیشتر چوب و لیف اراک مد نظر است – داروی ترکیبی علاوه بر رفع بلغم برای تقویت لثه و رفع بوی بد دهان مفید است)
۱۷- خوردن روغن زیتون
۱۸- خوردن مویز قرمز هسته دار ۲۱ عدد بصورت ناشتا و کشمش
۱۹- روزه گرفتن
۲۱- شروع غذا با داروی هاضوم (ترکیبی از آویشن، زنیان و سیاهدانه بمیزان مساوی؛ آویشن و زنیان آسیاب ولی سیاهدانه آسیاب نشود)
۲۲- شکر طبرزد (شکر نی شکر که دو بار تصفیه شده و مانند نبات سفت باشد)
۲۳- قرآن خواندن
۲۴- مصرف خرما (بعد از آن آب خورده نشود)
۲۵- نوشیدن آب باران
۲۶- سرمه کشیدن
۲۷- داروی ترکیبی ابن مسعود (از داروهای طب اسلامی)
۲۸- اضافه کردن اندکی جوارش (ادویه جات تند مانند فلفل، زیره، زنیان و امثال اینها) به غذا.
۲۹- افزایش مقاربت با همسر.
۳۰- حذف غذاهای سرد از برنامه غذایی از جمله ماهی.
۳۱- مصرف طریفل صبح یک مثقال
۳۲- شروع غذا با نمک نسابیده
نکته: حذف عوامل عمده ایجاد بلغم، در درمان آن نیز موثر است.
عوامل ایجاد بلغم: ۱- خواب بین الطلوعین و ۲- خوردن آبی که در معرض آفتاب باشد.
منابع : شرح دراسه فی طب الرسول المصطفی – آیت اله تبریزیان و…
ارتباط مزاج با معنویت از دیدگاه حضرت علی (علیه السلام)
امام على (علیه السلام) به یکى از دانشمندان یهود گفت:
هر کس طباع او معتدل باشد مزاج او صافى گردد، و هر کس مزاجش صافى باشد اثر نفس در وى قوى گردد(قدرت باطنی او تقویت میشود)، و هر کس اثر نفس در او قوى گردد به سوى آن چه که ارتقایش دهد(ارتقاء به عوالم مافوق) بالا رود، و هر که به سوى آن چه ارتقایش دهد بالا رود به اخلاق نفسانى متخلق گردد و هر کس به اخلاق نفسانى متخلق گردد موجودى انسانى شود نه حیوانى ، و به باب ملکى درآید و چیزى او را از این حالت برنگرداند(چون نفس وباطن قوی میشود قوای باطنی بر قوای ظاهری غلبه میکند وظاهر او را از باطن مشغول نمیکندومیشود مظهر لایشغله شان ان شان). (تذکر ：منظور از قوای باطنی تعریف قوای باطنی در طب سنتی مانند حافظه.خیال.واهمه.حس مشترک نیست بلکه منظور تمام قوای باطنی است که از قوای نیمه مجرد تا مجرد وفوق مجردات را شامل میشود).
پس یهودى گفت: الله اکبر! اى پسر ابوطالب! همۀ فلسفه را گفتهاى – چیزى از فلسفه را فروگذار نکردهاى
مجله طب اسلامی
